Η εμφάνιση πανδημίας εξαρτάται από ένα τυχαίο φυσικό γεγονός, που προκύπτει συγκυριακά, προϋποθέτοντας τη στενή επαφή τριών διαφορετικών ζωικών ειδών. Ο ιός του πρώτου ζωικού είδους, μολύνει το ενδιάμεσο είδος (ξενιστής). Στον οργανισμό του ξενιστή, ο αρχικός ιός ανασυγκροτείται γενετικά, αποκτώντας και γονίδια του ξενιστή, που συνήθως είναι ένα θηλαστικό, συχνά χοίρος. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός εντελώς καινούριου, νεοεμφανιζόμενου ιού, που στην περίπτωση στενής επαφής με το τρίτο είδος, ένα άλλο θηλαστικό όπως ο άνθρωπος, το μολύνει. Στο βαθμό που πρόκειται για πρωτοεμφανιζόμενο ιό, το ανθρώπινο είδος δεν διαθέτει αντισώματα που είναι και το μέσο άμυνας, επομένως δεν υπάρχει ανοσία ( ατομική ή αγέλης), λόγος που εξηγεί το υψηλό δυναμικό του συγκεκριμένου ιού για πρόκληση πανδημίας.
Στην περίπτωσή μας, ο ιός της νυχτερίδας, ανασυγκροτήθηκε γενετικά στο σώμα ενός ενδιάμεσου ζώου, δημιουργώντας τον καινούριο ιό, SARS CoV-2, ο οποίος στη συνέχεια μόλυνε τον άνθρωπο στην υγρή αγορά της Wuhan στην Κίνα, περί τα τέλη του 2019, ακόμα όμως δεν γνωρίζουμε ποιο ζωικό είδος είχε τον ενδιάμεσο ρόλο του ξενιστή.
Αυτή βέβαια δεν είναι η πρώτη πανδημία που γνώρισε η ανθρωπότητα.
Στον 21ο αιώνα έχουμε ήδη μια πλούσια εμπειρία, με την πανδημία γρίπης (2009) και τις ακόμα πιο πρόσφατες πανδημίες SARS-CoV-1 (2003) και MERS (2012).
Παρά το ότι δεν υπάρχει κάποιο μοντέλο πρόβλεψης σχετικά με το πότε θα έρθει μια νέα πανδημία, υπάρχει εντούτοις σημαντική συσχέτιση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, υπό την έννοια ότι έχουμε δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες που κάνουν το τυχαίο φαινόμενο της δημιουργίας ενός πανδημικού ιού πολύ πιο πιθανό και συχνό, ενώ επιπλέον ευνοούν τη δυνατότητα ταχύτερης εξάπλωσής του: παγκοσμιοποίηση, καταστροφή περιβάλλοντος, εκτόπιση πολλών ζωικών ειδών από το φυσικό τους περιβάλλον, κλιματική αλλαγή, διείσδυση του ανθρώπου σε περιοχές που τον φέρνουν σε επαφή με νέα ζωικά είδη και μικροοργανισμούς που υπό άλλες συνθήκες δεν θα συναντούσε, εντατική γεωργία, εντατική κτηνοτροφία που ασκείται με ακραίες συνθήκες, καθώς και οι υγρές λεγόμενες αγορές, όπως εκείνη που είδαμε πρόσφατα στη Wuhan.
Η τρέχουσα πανδημία επομένως, κρούει ένα ακόμη καμπανάκι κινδύνου, προηγήθηκαν άλλα 3, στα οποία μάλλον κωφεύσαμε. Στο χέρι μας είναι, έστω και κάπως αργά, να το χρησιμοποιήσουμε σαν μάθημα στην πράξη, ώστε αφενός να ελέγξουμε πιο γρήγορα την εξάπλωση της νόσου (COVID-19) και αφ’ ετέρου να είμαστε σωστά προετοιμασμένοι, γνωρίζοντας εκ των προτέρων, πώς να συμπεριφερθούμε σωστά σε κάθε επόμενη επιδημία. Θυμίζω την περίπτωση της Σιγκαπούρης και του Hong-Kong, που με την εμπειρία της διαχείρισης του SARS-CoV-1, έδρασαν πολύ γρήγορα, υιοθετώντας νωρίς όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα ώστε κατάφεραν να ελέγξουν άμεσα την τρέχουσα πανδημία.
Μια πανδημία επιφέρει στο σύνολο της κοινωνίας, εκτός από το βαρύ υγειονομικό φορτίο της νοσηρότητας και απώλειας ζωής, πρόσθετη πολυεπίπεδη καταπόνηση. Ο πολίτης σήμερα, εν μέσω περιορισμού κυκλοφορίας και συναναστροφών, βάλλεται αδιάκοπα από την τρομολαγνεία κάποιων μέσων επικοινωνίας, τη μονότονη απαρίθμηση κρουσμάτων και θανάτων και την παραπληροφόρηση από μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνεται από πρωτόγνωρο άγχος και ανασφάλεια, ανεξαρτήτως της ατομικής του υγείας και εκείνης του ευρύτερου περιβάλλοντός του. Η αναζήτηση αντικειμενικής πληροφορίας ανάγεται σε απαιτητικό αγώνα. Επιπλέον, καλείται καθημερινά να επεξεργαστεί τη συνεχή ροή ενός τεράστιου όγκου επιστημονικής πληροφορίας, με αντικρουόμενες ενίοτε απόψεις, καθώς για πρώτη φορά η εν τη γενέσει της ερευνητική δραστηριότητα φθάνει στη δημοσιότητα πρόωρα, πριν ακόμη διασφαλιστεί η επιστημονική της εγκυρότητα.
Παράλληλα η ίδια η νόσος, καινούρια για την ιατρική κοινότητα, αντιμετωπίζεται στην κλινική πράξη διαφορετικά, ανάλογα με την αποκτώμενη γνώση, ενώ ακόμη δεν είναι ακριβώς γνωστές όλες οι πτυχές της.
Η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα σύνθετο πρόβλημα του οποίου τα δεδομένα ανακαλύπτει στην πορεία. Για κάποιους η λύση φαντάζει μακρινή ή αδύνατη.
Όμως ακόμα και το μισοάδειο ποτήρι είναι μετά βεβαιότητος πάντοτε μισογεμάτο.
Εγκλωβισμένοι στα σπίτια μας, έχουμε την εντύπωση ότι όλα έχουν σταματήσει, όμως η αλήθεια είναι πως όλα κινούνται ταχύτατα. Ακόμα δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ, ίσως πιο γρήγορα από ότι θα ερχόταν χωρίς την πανδημία.
Ιστορικά, οι πανδημίες όπως και οι παγκόσμιοι πόλεμοι, λειτούργησαν πάντοτε καταλυτικά, ώστε εκτός από το αναμφίβολα τραγικό τους αποτύπωμα, αποτέλεσαν εφαλτήρια αλλαγών και εξώθησαν την ανθρωπότητα να υιοθετήσει πιο γρήγορα καινοτομίες.
Επανερχόμενη στο σήμερα, θυμίζω την ταχύτατη εφαρμογή της ψηφιακής τεχνολογίας σε όλες τις δραστηριότητές μας, που επιτρέπει εργασία, μάθημα και ηλεκτρονικές συναλλαγές από απόσταση, τις εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης σε διάφορα πεδία, καθώς και τα επιτεύγματα γενετικής και βιοτεχνολογίας που αποκωδικοποίησαν πολύ γρήγορα το γονιδίωμα του ιού και μας έδωσαν διαγνωστικά τεστ και δυνητικά εμβόλια σε χρόνο που πριν 10 μήνες θα έμοιαζε με φαιδρό ανέκδοτο. Θυμίζω επίσης την πρόσφατη αποστολή στον Άρη που επισκιάσθηκε από τα πανδημικά δεδομένα. Δεν είναι τυχαίο που η NASA ονόμασε το ρομπότ που έστειλε στον ΑΡΗ perseverance (επιμονή). Η λύση κάθε προβλήματος μαθηματικού ή άλλου, επιτυγχάνεται με ψυχραιμία, λογική, κατανόηση των δεδομένων και επιμονή.
Με αισιοδοξία λοιπόν, οπλισμένοι με υπομονή και εφαρμόζοντας όλοι μας σωστά τα προστατευτικά μέτρα, θα δώσουμε χρόνο στα συστήματα υγείας να λειτουργήσουν μέσα στο όριο των δυνατοτήτων τους χωρίς να καταρρεύσουν, στην πολιτεία να σχεδιάσει το περιβάλλον της οικονομικής ανάρρωσης και στη διεθνή ερευνητική κοινότητα να φθάσει στην πολυπόθητη λύση του εμβολίου και κυρίως στην εφαρμογή του. Μια σημαντική διαφορά της σημερινής πανδημίας από εκείνη του 1918, έγκειται ακριβώς στην προοπτική του εμβολίου έναντι του νέου κορωνοιού, που θα είναι διαθέσιμο στο άμεσο μέλλον. Ο εμβολιασμός είναι αναμφισβήτητα η αποτελεσματικότερη, ασφαλέστερη και οικονομικότερη μέθοδος πρόληψης. Η ενημέρωση με τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα από έγκυρους φορείς εγγυάται προστασία από τη συνομωσιολογία, τη διστακτικότητα και τον σκεπτικισμό που καλλιεργούνται για τα εμβόλια από πηγές αμφιβόλου αξιοπιστίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσω πόσο ιδιαίτερα σημαντικό είναι να συνεχίσουμε κανονικά τους τακτικούς εμβολιασμούς παιδιών και εφήβων και εν μέσω πανδημίας, ώστε να διατηρήσουμε τα οφέλη που απέδωσαν δεκαετίες εφαρμογής εμβολιαστικών προγραμμάτων.
Η Δημόσια Υγεία είναι αγαθό που κάθε νοήμων άνθρωπος και αναπτυγμένη κοινωνία θα πρέπει όχι μόνο να διαφυλάξει αλλά και να αναβαθμίσει, καθώς η υγεία είναι προϋπόθεση ευημερίας, προόδου, κοινωνικής και ατομικής ευεξίας. Η υιοθέτηση της μάσκας, των κοινωνικών αποστάσεων, της ατομικής υγιεινής και στη συνέχεια του εμβολιασμού, είναι συμπεριφορά υψηλής υπευθυνότητας, που υποδεικνύει αντίληψη του ειδικού βάρους των περιστάσεων και αποδίδει τον σεβασμό που αρμόζει στο ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό και όλους εκείνους που αγωνίζονται να εξοικονομήσουν μία ακόμη νοσηλευτική κλίνη για κάποιον από εμάς και όχι αν και πως θα διασκεδάσουν στο ρεβεγιόν των εορτών.
ΑΝΝΑ Σ. ΤΖΩΡΤΖΗ MD, FCCP
ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ