Μεταφράσεις

Δημοσιεύσεις

Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)

Τι είναι η ΧΑΠ;

Πρόκειται για μια φλεγμονώδη νόσο η οποία σύμφωνα με την Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD 2018) ορίζεται ως:

«Η ΧΑΠ είναι ένα συχνό νόσημα, που μπορεί να προληφθεί και να θεραπευθεί. Χαρακτηρίζεται από επίμονα αναπνευστικά συμπτώματα και μειωμένη ροή του αέρα, λόγω ανωμαλιών στους αεραγωγούς ή και τις κυψελίδες, που συνήθως προκαλούνται από συνεχόμενη (χρόνια) έκθεση σε τοξικά σωματίδια ή αέρια.»

(Global Strategy For The Diagnosis, Management, And Prevention Of Chronic Obstructive Pulmonary Disease, 2018 REPORT. pp.4)

Με πιο απλά λόγια, η ΧΑΠ είναι το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας έκθεσης και εισπνοής βλαπτικών παραγόντων που οδηγούν σε στένωση των αεραγωγών (χρόνια βρογχίτιδα) ή και καταστροφή των κυψελίδων (εμφύσημα).

Παγκοσμίως¹:

• 300 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από ΧΑΠ
• Η ΧΑΠ είναι η 3^η αιτία θανάτου

Προσπάθεια ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για τη νόσο με παράλληλη ευαισθητοποίηση σε θέματα όπως η φυσική άσκηση,σωστή διατροφή, εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση της νόσου, αλλά και στη σημασία της κοινωνικής και ψυχικής ευεξίας.

Παράγοντες Κινδύνου

Κάπνισμα

• 90% των περιπτώσεων ΧΑΠ προκαλούνται από το κάπνισμα. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει ερεθιστικές, τοξικές και καρκινογόνες ουσίες. Οι μή καπνιστές που εκτίθενται παθητικά σε καπνό τσιγάρου εμφανίζουν επίσης αυξημένο κίνδυνο για εκδήλωση ΧΑΠ.
• Παράγοντες κινδύνου είναι και το κάπνισμα ναργιλέ, πούρου, στριφτών τσιγάρων, πίπας αλλά και μαριχουάνα .

Παράγοντες που επιδρούν κατά τη διάρκεια της κύησης και της παιδικής ηλικίας και οι οποίοι αυξάνουν τον κίνδυνο για εκδήλωση ΧΑΠ αργότερα:

• Έκθεση του εμβρύου και του παιδιού στο μητρικό κάπνισμα
• Συχνές αναπνευστικές λοιμώξεις
• Άσθμα και βρογχική υπεραντιδραστικότητα

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

• Ρύπανση: οι βλαπτικές ουσίες που βρίσκονται στον ατμοσφαιρικό αέρα και στον αέρα των εσωτερικών χώρων συμβάλλουν στην εκδήλωση, παρόξυνση και επιδείνωση της νόσου.
• Επαγγελματική έκθεση σε τοξικές ουσίες όπως συμβαίνει στους εργαζομένους ορυχείων, γεωργίας, βιομηχανίας τροφίμων κ.α.

Γενετικοί παράγοντες

• Έλλειψη της α1- αντιθρυψίνης, γενετικό νόσημα που προδιαθέτει σε ΧΑΠ. Συμπτώματα

Συμπτώματα

Οι εκδηλώσεις της ΧΑΠ αρχίζουν ήπια, σχεδόν ύπουλα και επιδεινώνονται σταδιακά με το χρόνο. Στα πιο πρώιμα στάδια χαρακτηρίζεται από επίμονο βήχα (ο λεγόμενος βήχας του καπνιστή) με ή χωρίς αποβολή πτυέλων. Επιπλέον μπορεί να εμφανισθούν:

• Χρόνιος βήχας
• Άφθονα πτύελα όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια των λοιμώξεων
• Συρρίτοντες ήχοι στην αναπνοή
• Δυσκολία βαθειάς αναπνοής
• Αίσθημα δύσπνοιας(ανεπαρκούς αναπνοής) αρχικά κατά τη σωματική δραστηριότητα (ανέβασμα σκάλας…) και αργότερα με την ελάχιστη προσπάθεια ή ακόμα και χωρίς προσπάθεια, στην ηρεμία.

Παροξύνσεις της ΧΑΠ είναι επεισόδια με αυξημένη ένταση των συμπτωμάτων που συνήθως οφείλονται σε διάφορες αναπνευστικές λοιμώξεις όπως η εποχική γρίπη.

Οι παροξύνσεις επιταχύνουν τη μείωση της αναπνευστικής λειτουργίας και επιδεινώνουν την κατάσταση του ασθενούς.

Τα άτομα που πάσχουν από ΧΑΠ θεωρούνται πληθυσμός υψηλού κινδύνου για επιπλοκές ή ακόμη και θάνατο όταν νοσήσουν από γρίπη και πνευμονία ή όταν υποβάλλονται σε χειρουργικές επεμβάσεις.

Εάν και  η ΧΑΠ δεν είναι παράγων που προδιαθέτει σε ευκολότερη νόσηση COVID-19 σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (Simons et al. Caring for patients with COPD and COVID-19: a viewpoint to spark discussion. Thorax. December 2020 Vol 75 No 12), τα άτομα που πάσχουν από ΧΑΠ, εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο για πιο σοβαρές εκδηλώσεις και βαρύτερη πρόγνωση στην  περίπτωση που νοσήσουν με COVID-19.

Διάγνωση

• Λεπτομερές ιατρικό ιστορικό και ιστορικό καπνίσματος
• Σπιρομέτρηση: πρόκειται για μια απλή, ανώδυνη εξέταση που χρησιμοποιείται ευρέως για να διαπιστώσουμε τη μειωμένη ροή αέρα που χαρακτηρίζει τη νόσο.

Στην καθημερινή κλινική πρακτική η σπιρομέτρηση εφαρμόζεται για :

• Διάγνωση της ΧΑΠ
•  Εκτίμηση βαθμού σοβαρότητας και σταδιοποίση της νόσου o Προεγχειρητική εκτίμηση του ασθενούς
• Παρακολούθηση των παροξύνσεων
•  Αξιολόγηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία

Θεραπευτική Αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση της ΧΑΠ προϋποθέτει τακτική παρακολούθηση από πνευμονολόγο ο οποίος αφού αξιολογήσει τα συμπτώματα, τον βαθμό σοβαρότητας της νόσου και τα συνυπάρχοντα νοσήματα, θα προτείνει την καταλληλότερη θεραπευτική προσέγγιση

για τον συγκεκριμένο ασθενή. Το πρώτο και σημαντικότερο μέτρο είναι η διακοπή του καπνίσματος και η αποφυγή της παθητικής έκθεσης σε αυτό. Κατά περίπτωση η θεραπεία περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα από τα:

• Εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά και κορτικοειδή
• Αντιβιοτικά
• Οξυγόνο
• Φυσικοθεραπεία για παροχέτευση των εκκρίσεων(πτυέλων)
• Θεραπεία αναπνευστικής αποκατάστασης για διατήρηση και αύξηση της αντοχής στην φυσική δραστηριότητα
• Κατάλληλη αντιμετώπιση των νοσημάτων που συνυπάρχουν
• Αντιμετώπιση της κατάθλιψης και κοινωνικής απομόνωσης που συχνά συνοδεύει τη νόσο

Πρόληψη

Η αποτελεσματικότερη πρόληψη επιτυγχάνεται με την αποφυγή της έναρξης του καπνίσματος.

Όσον αφορά στους καπνιστές, συνιστάται εντόνως διακοπή καπνίσματος, ενώ επιπλέον καθώς εμφανίζουν μεγάλη πιθανότητα για ανάπτυξη ΧΑΠ και συχνά δεν γνωρίζουν ότι ήδη πάσχουν, συνιστάται οι καπνιστές και ιδιαίτερα όσοι εμφανίζουν τον λεγόμενο «τσιγαρόβηχα» να ελέγχονται προληπτικά με σπιρομέτρηση, ιδανικά δε, απευθυνόμενοι σε πιστοποιημένα πνευμονολογικά εργαστήρια.

Αποφυγή παθητικής έκθεσης σε καπνό τσιγάρων ιδιαίτερα κατά την κύηση, βρεφική, παιδική και εφηβική ηλικία, καθώς σε αυτές τις ηλικίες έχει αρνητική επίδραση στους αναπτυσσόμενους πνεύμονες.

Στην περίπτωση των ατόμων που ήδη νοσούν με ΧΑΠ η πρόληψη στοχεύει να μειώσει τη συχνότητα και βαρύτητα των παροξύνσεων με:

• Διακοπή καπνίσματος τσιγάρων, πούρων, πίπας, στριφτών, καθώς και μαριχουάνα
• Αποφυγή έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα o Προστασία από περιβαλλοντική ρύπανση o Εμβολιασμό για την εποχική γρίπη
• Εμβολιασμό έναντι του πνευμονιοκόκκου

ΑΝΝΑ Σ. ΤΖΩΡΤΖΗ MD, FCCP
ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ

Βιβλιογραφία

1. European Respiratory Society. Pneumonia – ERS. https://international-respiratory-coalition.org/lung-facts/
2. World Health Organization. Pneumonia. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/pneumonia. Published 2016.
3. US Center for Disease Control. Pneumonia | Home | CDC. https://www.cdc.gov/pneumonia/index.html. Published 2018.

Άσθμα

Η Παγκόσμια Ημέρα Άσθματος τιμήθηκε για πρώτη φορά με τη συμμετοχή 35 χωρών, το 1998. Την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκε και η Πρώτη Παγκόσμια Συνάντηση για το άσθμα στη Βαρκελώνη. Η Παγκόσμια Ημέρα Άσθματος τιμάται την πρώτη Τρίτη του Μαΐου κάθε έτους, με μοναδική εξαίρεση ως τώρα το 2021 αφού η ημέρα μεταφέρθηκε στις 5 Μαΐου Τετάρτη.

Η φετινή παγκόσμια ημέρα αφιερώνεται στην κατάρριψη των συνηθέστερων μύθων που συνοδεύουν το άσθμα:

1. Το άσθμα είναι νόσος της παιδικής ηλικίας και θα περάσει καθώς το άτομο μεγαλώνει
2. Το άσθμα είναι λοιμώδης νόσος
3. Τα άτομα με άσθμα δεν μπορούν να αθλούνται
4. Το άσθμα αντιμετωπίζεται μόνο με υψηλές δόσεις κορτικοειδών

Στο άρθρο που ακολουθεί, παρέχονται οι ορθές πληροφορίες για κάθε ένα από τους παραπάνω μύθους, ακολουθώντας τον ίδιο χρωματικό κώδικα σε μύθο και αλήθεια.

Τι είναι το άσθμα:

Πρόκειται για μία χρόνια φλεγμονώδη κατάσταση των αεραγωγών (βρόγχων), η οποία εκδηλώνεται με επαναλαμβανόμενα επεισόδια στένωσης των αεραγωγών (βρογχοσύσπαση), παραγωγής βλέννης και πάχυνσης του τοιχώματος των βρόγχων, λόγω της υποκείμενης βρογχικής υπερ-αντιδραστικότητας. Αποτέλεσμα είναι η άλλοτε άλλου βαθμού δυσκολία στην αναπνοή.

Το άσθμα μπορεί να εμφανισθεί σε όλες τις ηλικίες, συνήθως όμως αρχίζει στην παιδική ηλικία. Η έναρξη για πρώτη φορά στην ενήλικο ζωή αν και δεν αποκλείεται, εν τούτοις είναι πιο σπάνια, οι πιο πολλές δε τέτοιες περιπτώσεις αφορούν σε άσθμα που είχε ήδη αρχίσει από την παιδική ηλικία ανεξάρτητα από το αν ήταν γνωστό στο συγκεκριμένο άτομο.

Σε αρκετές περιπτώσεις το άσθμα παρουσιάζει ύφεση στην εφηβεία, εν τούτοις επανέρχεται αργότερα.

Στην Ευρώπη, 30 εκατομμύρια παιδιά και ενήλικες κάτω των 45 ετών εμφανίζουν άσθμα, ενώ στην Ελλάδα η επίπτωση είναι περίπου 6.8%.

Αίτια

Δεν υπάρχει γνωστό αίτιο για το άσθμα, τεκμηριωμένα όμως δεν είναι λοιμώδες νόσημα ούτε βεβαίως μεταδιδόμενο. Η φλεγμονώδης κατάσταση των αεραγωγών που συνοδεύει το άσθμα, εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μεταξύ του γενετικού υποστρώματος του προδιατεθειμένου ατόμου και της έκθεσής του σε συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως για παράδειγμα η ατμοσφαιρική ρύπανση και ο Δυτικός τρόπος ζωής.

Χαρακτηριστικό του άσθματος είναι η υπερ-αντιδραστικότητα, δηλαδή η υπερβολική, υπέρμετρη αντίδραση των αεραγωγών όταν εκτεθούν σε αλλεργιογόνα, ερεθιστικούς και άλλους εκλυτικούς παράγοντες.

Συμπτώματα

Το άσθμα εμφανίζεται με επεισόδια αναπνευστικών συμπτωμάτων (παροξύνσεις/κρίσεις) τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:

• Δυσκολία στην αναπνοή, Δύσπνοια
• Σφίξιμο στο στήθος/ πόνο
• Βήχα
• Συρίττουσα αναπνοή (γατάκια)
• Δυσκολία στον ύπνο λόγω βήχα, συριγμού, δύσπνοιας
• Έντονος βήχας ή συριγμός που επιδεινώνεται με ιογενή λοίμωξη του αναπνευστικού

Είναι γνωστό ότι το άσθμα εκδηλώνεται με επεισόδια συμπτωμάτων (κρίσεις) τα οποία μπορεί να υποχωρήσουν ή να επανέλθουν και τα οποία προκαλούνται από συγκεκριμένους εκλυτικούς παράγοντες.

Δεδομένου ότι κάθε άτομο βιώνει διαφορετικά το άσθμα, η στενή συνεργασία με τον θεράποντα είναι απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθεί η ενδεδειγμένη εξατομικευμένη προσέγγιση.

Εκλυτικοί παράγοντες

 Συχνά τα επεισόδια άσθματος εκλύονται από:

• Σωματική άσκηση (άσθμα άσκησης)

Αν και η άσκηση μπορεί ως εκλυτικός παράγων να πυροδοτήσει άσθμα, τα άτομα με άσθμα μπορούν ασκηθούν ακόμα και σε επίπεδο πρωταθλητισμού, υπό την προϋπόθεση ότι συμβουλεύονται τον θεράποντα ιατρό τους και ακολουθούν την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή για τον καλύτερο έλεγχο των συμπτωμάτων τους.

• Επαγγελματική έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες (επαγγελματικό άσθμα)
• Αλλεργιογόνα (γύρη, τρίχωμα ζώων, μούχλα-ακάρεα, …)
• Έκθεση σε κρύο αέρα
• Άγχος
• Ιογενείς λοιμώξεις αναπνευστικού (εποχική γρίπη)
• Συντηρητικά
• Γαστρο-οισοφαγική Παλινδρόμηση

Διάγνωση

Αν και δεν υπάρχει ειδική διαγνωστική εξέταση, εν τούτοις, η χρήση των κριτηρίων που ακολουθούν, επιτρέπει την επιτυχή διάγνωση του άσθματος:

• Συμβατό ιατρικό ιστορικό
• Συμβατά συμπτώματα και ευρήματα κλινικής εξέτασης (συρρίτουσα αναπνοή)
• Αποφρακτικό πρότυπο σπιρομέτρησης (υποδεικνύει περιορισμό στη ροή του αέρα)

Εργαστηριακός έλεγχος

Λειτουργικός Έλεγχος της Αναπνοής

• Σπιρομέτρηση: διαπιστώνει και αξιολογεί τον βαθμό της απόφραξης των αεραγωγών
• Δοκιμασία Ανταπόκρισης στη βρογχοδιαστολή:

H σπιρομέτρηση πριν και μετά τη χορήγηση βρογχοδιασταλτικού διαπιστώνει και αξιολογεί την αναστρεψιμότητα της απόφραξης με τη θεραπεία.

• Δοκιμασία Βρογχικής πρόκλησης:

Σε άτομα με φυσιολογική σπιρομέτρηση που όμως υπάρχει η υποψία άσθματος, χορηγείται ένας εισπνεόμενος εκλυτικός παράγοντας (μεταχολίνη) ο οποίος μπορεί να αναδείξει το χαρακτηριστικό αποφρακτικό πρότυπο της σπιρομέτρησης που συνοδεύει τη βρογχοσύσπαση.

• Μέτρηση Εκπνεόμενου Οξειδίου του Αζώτου(ΝΟ):

Η συγκέντρωση του ΝΟ στον εκπνεόμενο αέρα αυξάνεται στις περιπτώσεις ηωσινοφιλικής φλεγμονής των αεραγωγών.

Αιματολογικές εξετάσεις:

Δεν είναι ειδικές, αλλά συμβάλλουν στη διάγνωση

• Γενική εξέταση αίματος, αριθμός ηωσινοφίλων κυττάρων αίματος, ΑνοσοσφαιρίνηIgE,
• Ειδικές IgE για συγκεκριμένα αλλεργιογόνα (ELISA, RAST, …).

Δερματικές Δοκιμασίες Αλλεργίας:

Δεν συμβάλλουν στη διάγνωση του άσθματος, ενδέχεται όμως να αποκαλύψουν τους υπεύθυνους εκλυτικούς παράγοντες.

Πρόληψη

Στόχος της πρόληψης είναι η:

• Αποφυγή έκθεσης σε γνωστούς εκλυτικούς παράγοντες και περιβαλλοντική ρύπανση
• Αποφυγή καπνίσματος και έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα
• Παρακολούθηση των συμπτωμάτων και της αναπνευστικής λειτουργίας
• Συνέπεια στη θεραπεία
• Διασφάλιση της κατάλληλης θεραπείας κατά την κύηση: είναι σημαντικό να διερευνάται η πιθανότητα άσθματος στις γυναίκες κατά την κύηση, προκειμένου να λάβουν τη σωστή συμβουλευτική και την κατάλληλη θεραπεία

Θεραπεία

Στόχοι:

• Μείωση συχνότητας, διάρκειας και σοβαρότητας των κρίσεων
• Διατήρηση φυσιολογικής αναπνευστικής λειτουργίας
• Ελαχιστοποίηση κινδύνων, αποφυγή ή μείωση μόνιμων βλαβών
• Μείωση εισαγωγών σε νοσοκομείο

Η θεραπεία εξατομικεύεται για κάθε ασθενή αφού προηγουμένως αξιολογηθεί το άσθμα του ως προς τη σοβαρότητα, συχνότητα, τους εκλυτικούς παράγοντες και τον βαθμό ελέγχου των συμπτωμάτων, με βάση τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες (GINA).

Η θεραπεία βασίζεται σε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:

• Συνδυασμός εισπνεόμενου βρογχοδιασταλτικού μακράς δράσης με εισπνεόμενα κορτικοειδή
• Κορτικοειδή από το στόμα (χάπια)

Με εξαίρεση τα επεισόδια οξείας παρόξυνσης, η θεραπεία συντήρησης επιτυγχάνει έλεγχο της συμπτωματολογίας με εισπνεόμενα κορτικοειδή, συνήθως σε χαμηλές δόσεις.

• Χάπια Θεοφυλλίνης
• Αντι- IgE παράγοντες
• Μονοκλωνικά αντισώματα

Άσθμα και COVID-19

• Το άσθμα δεν συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από τον νέο κορωνοιό (SARS-CoV-2)

Τα άτομα με  καλά ελεγχόμενο ήπιο και μέτριο άσθμα δεν αντιματωπίζουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσησης ή και θανάτου από COVID-19.

• Η πρόσφατη αγωγή με από του στόματος κορτικοειδή και η νοσηλεία για σοβαρό άσθμα μπορεί να συνδέονται με αυξημένη πιθανότητα μη καλής έκβασης της COVID-19

Άσθμα και εμβόλια έναντι της COVID-19

Τα άτομα με άσθμα καλό είναι να συμβουλευθούν τον θεράποντα ιατρό τους σχετικά με τη δυνατότητα, αλλά και τον κατάλληλο χρόνο εμβολιασμού τους, καθώς εκείνος θα συνεκτιμήσει το ιατρικό ιστορικό, τη βαρύτητα του άσθματος, τον τύπο θεραπείας (π.χ. βιολογικούς παράγοντες), ή πιθανές αλλεργίες.

Με βάση τα έως σήμερα δεδομένα:

• Αν και οι αλλεργικές αντιδράσεις στα εμβόλια τύπου mRNA είναι σπάνιες, συνιστάται να γίνονται σε περιβάλλον νοσοκομείου που παρέχει τη δυνατότητα αντιμετώπισης πιθανής αναφυλακτικής αντίδρασης
• Τα εμβόλια αντενδείκνυνται για άτομα με σοβαρή αλλεργία στην προπυλεν-γλυκόλη ή άλλο συστατικό του εμβολίου
• Ιστορικό αναφυλακτικής αντίδρασης σε τρόφιμα, δήγμα εντόμων ή άλλο φάρμακο, δεν αυξάνει τον κίνδυνο αναφυλακτικής αντίδρασης από το εμβόλιο
• Σε περίπτωση άλλης (non-COVID) λοίμωξης συνιστάται το εμβόλιο να γίνει αργότερα, μετά την αποδρομή της.

“Επί του παρόντος, με βάση την εκτίμηση κινδύνου/οφέλους και τις προαναφερθείσες ενδείξεις- αντενδείξεις, η GINA συνιστά τον εμβολιασμό των ατόμων με άσθμα» Global Initiative for Asthma, April 26, 2021

ΑΝΝΑ Σ. ΤΖΩΡΤΖΗ MD, FCCP
ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ

Βιβλιογραφία

World Asthma Day 2021

European Respiratory Society. “Adult Asthma.” In European Lung White Book, https://www.erswhitebook.org/chapters/adult-asthma/ (April 19, 2019)

Hellenic Thoracic Society

https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2021/04/Whats-new-in-GINA-2021_final.pdf

https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2021/04/GINA-2021-Main-Report_FINAL_21_04_28-WMS.pdf